- keçən il təcili yardım maşını qırmızıda dayanan dayımın maşının üstünə çıxdı. qabırğaları qırıldı. və səhv onda olmamasına baxmayaraq az qala həbs edilirdi çünki digər şofer məhkəməyə rüşvət vermişdi öz səhvinə görə.
- bir neçə ay sonra yol kənarında maşınında gözləyən əmim oğlunun üstünə kamaz çıxdı. üç nəfər neçə həftə komada yatdı. oyananda heç kimi tanımırdı, zamanla düzəldi biraz.
- dünən oyandım ki, mesaj gəlib, bibim oğlunun olduğu maşının üstünə kamaz çıxıb. üçü də həyatını itirib.
ölkə qəhbəxanadır yiyəsi də yoxdur.
bunu bura yazma səbəbim hamıdan uzaqda olduğum üçün bütün hər şeyi tək yaşamağım və danışacaq çox kimsəmin olmamasıdır.
gənc yaşda yaxınlarını itirənlərə səbir arzulayıram.
10 noyabr 2020. Müharibənin bitdiyinin açıqlanmasından sonra dayım mənə zəng etdi. O gecə həvəssiz olanlardan biri idim. Nə oldu ki guya, yenə ruslar gəldi deyə evdəkilərə deyinərkən gördüm ki, dayım çöldə məni gözlüyür. Mindik maşına, Şəhəri kruqladıq. Mahnı qoyub oynayan bir tayfa var idi yol qırağında, onlara qoşulduq. Sonra gec saatda evə gəldik, artıq hava aydınlanmışdı. Gözümü yumub təzəcə yuxuya getmişdim ki, atamın və anamın qışqırıq səslərinə oyandım. Salona gedəndə atamın əlini başına qoyub ağladığını, anamın da mətbəxə qaçdığını gördüm. Həyatımda anlıq olaraq bu qədər qorxub həyəcanlandığımı xatırlamıram, ürəyimin səsini eşidirdim. Nə olduğunu qorxaraq soruşdum, anam yaşlı gözlərlə mənə dönüb əmimin öldüyünü dedi. Əmim gənc idi, 45 yaşı varıydı. Səhər vaxtı qələbəni qeyd etmək üçün çölə çıxanlardan biri idi. Maşınını sürərkən bir anda ürəyi tutmuş, maşını kənara çəkmiş və sonra ürəyi dayanmışdı. O günə qədər heç ürək tutması və infarkt keçirməmişdi, bu elə ilk və son dəfə idi. Tək bildiyimiz, əmim çox siqaret çəkirdi və böyük ehtimalla bu səbəb olmuş, ürəyinə gedən damar tıxanmışdı. Nə reaksiya verəcəyimi bilmədim. Çox ani bir şəkildə bunu dedi anam. qaçaraq otağıma keçdim, amma niyə qaçdım bilmirəm. Diz çöküb boş-boş yerə baxdım. Hələ də şokda idim, yuxu kimi gəlirdi mənə. Nə əlaqə, niyə əmim ölsün ki, nə ola bilərdi ki. Bir müddət sonra şokdan ayıldım, qonşular evə gəldi və onlarla danışıldı, insanlar toplaşmağa və baş sağlığı verməyə başladılar. Əsla bu adəti anlamasam da, ev əhalisi dərdini unudub baş sağlığına gələnlərə süfrə açmaq və xidmət etmək dərdinə düşdü. Qonşum və həm də məktəbdən dostum evə gəlmiş, çıxaq şəhəri kruqlayaq sənin də başın qarışar demişdi. Hələ onsuz əmimin gətirilməyinə 1-2 saat varıydı, qəbul etdim. Evdən çıxıb insanların arasına qarışanda, çox pis ağlamaq tutdu məni. Ora qədər sanki şokda idim, amma orda içimdəki kədər boğazıma qədər gəlmişdi. başladım ağlamağa. Nəysə uzattım, gəlim indi film kimi olan səhnəyə. Mənim getdiyim yöndən gedən heç kim yox idi, hamı mənə doğru gəlirdi qarşı tərəfdən. Mən gözyaşları içində ağlıyıram, yanımda əlində bayraqları olan insanlar səsli mahnı oxuyurlar və sevinirlər, qışqırırlar. Mənə baxıb sevincdən ağladığımı zənn edirlər və gülürlər. Özümü bir film səhnəsinin içində hiss etmişdim o an. Gülən və sevinən insanların və siqnal səslərinin arasında, kameranın fokusladığı və ağlayan o insan idim sadəcə. Çox çarəsiz və yalnız hiss etmişdim. Ağlıma qazınan səhnələrdən biri olaraq qalacaq həmişə.
təəssüf ki, mən daxil bir çox yazarın sözlüyü artıq mütəmadi olaraq istifadə etməməsinin əsas səbəblərindən birisi.
nə informasiya ehtiva edən tarixi, nəzəri, definitiv, bioqrafik entrylər yazılır; nə də cari qlobal/lokal ictimai-siyasi mövzulara aid yazılar. bütün ölkədə vəya regionda rezonans yaradan hadisələr haqqında sözlükdə heç başlıq açılmır.
2020-22 arası sözlüyün kulminasiya nöqtələrindən birisi olmasının əsas səbəblərindən biri də, sözlüyün həm sosiallaşmaq həm də həqiqətən məlumat öyrənmək üçün bir vasitə olaraq özünü ortaya qoyma bacarığı idi. indi isə yeni yazarları cəlbedəcək bir potensial göstərmir sözlük. bunun həm texniki, həm də məzmuna dair faktorları var. texniki tərəflərindən birisi dizaynerlərin sözlüyü lövhə kimi istifadə etməsidir. yeni bir şey öyrəndiklərində sözlük üzərində cəhd edirlər, daha sonra da dəyişdirməyə zəhmət göstərmirlər. ekşi-nin ekşi olmasının səbəblərindən biri də illərdir dizaynının bənzər qalmasıdır. məzmun baxımından da heçbir maraqlı entry paylaşılmır. postlar kateqoriyasında da maraqlı söhbətlər, diskussiyalar getmir.
bir də sözlüyün çərçivəsinin xaricinə çıxan səbəblər var. ölkədə ictimai diskussiyaya maraq həddindən artıq çox azalıb. kimsə nəyisə müzakirə etmək istəmir. kimsə rəsmi diskurs xaricində fikir oxumaq istəmir.
məhşur və güclü psixodelik yazarlar, düşünürlər, müəllifləri bu başlıq altında paylaşmaq istədim dursunlar burda. bu fərdlər 20ci əsrin ikinci yarısınln şüur inqlablarının önəmli təmsilçiləri olmuşdur. psixodelik axımının öndərləri. lsd, dmt, göbələklər, ayahuasca kimi halusinigen və psixodelik maddələrin istifadəsini yayğınlaşdırmış, bu maddələr üzərindəki öz təcrübələrini yaymış, spiritualizmi təmsil etmiş müəlliflər, müəllimlərdir. mən ən çox izlədiyim və araşdırdığım müəllimləri yazıram, bununla bitmirlər əlbətdə;
bu formada olan cümlələrin aşağıdakı diqqət tələb edən xüsusiyyətləri var:
1) inkar əvəzliklərinin (no,none,neither,no-one,nobody,nothing,nowhere),inkar ədatının (not), inkar zaman zərfinin (never), inkar tərkibi bağlayıcısının (netiher...nor) iştirak etdiyi cümlələr inkar cümlələri hesab edilirlər. məsələn:
1. i have no time to help you - sizə kömək etməyə vaxtım yoxdur.
2. he did not give me a pen - o mənə qələm vermədi.
3. never be late for lessons - heç vaxt dərslərə gecikmə.
4. i could see neither him nor his friends - mən nə onu,nə də onun dostlarını görə bildim.
2) yuxarıdakı cümlələrdən də məlum olduğu kimi bir sadə cümlənin tərkibibdə inkarlıq ifadə edən dil vahidlərindən sonra xəbər təsdiqdə işlənir. lakin tabeli mürəkkəb cümlələrdə həm baş,həm də budaq cümlə,tabesiz mürəkkəb cümlələrdə isə onu təşkil edən tərəflərin hər bjri ayrı-ayrılıqda inkar formasında işlənə bilər. məsələn:
1. i shall not go home if he doesn't come - əgər o gəlməsə,mən evə tək getməyəcəm. (şərt budaq cümləsi)
2. it didn't rain yesterday and it won't tomorrow either - dünən yağış yağmadı və sabah da yağmayacaq. (tabesiz mürəkkəb cümlə)
3. yeri gəlmişkən burada bir məsələyə də diqqət yetirmək lazımdır ki,yuxarıdakı cümlələrdən də göründüyü kimi "too" və "also" (həmçinin) ədatları təsdiq və sual cümlələrində işləndiyi halda,inkar cümlələrində isə "either" (həmçinin) ədatı işlənir.
4. "neither...nor" tərkibi bağlayıcısı işlənən cümlələrdə əgər 1-ci tərəfdən (yəni "neither"-dan sonra), və ya 2-ci tərəfdən (yəni "nor"dan sonra) bizim üçün məlum olmayan təkdə işlənmiş və sayıla bilən isim işlənərsə,onda həmin ismin qarşısında qeyri-müəyyən artikl işlənir. məsələn:
we can see neither a pen nor a pencil on the table now - biz indi stolun üstündə nə qələm,nə də karandaş görürük.
əgər bu tərəflərdən hər hansı birindən sonra bizə məlum olmayan,sayıla bilməyən və ya cəmdə işlənən isim işlənərsə,onda artikl işlənmir.məsələn:
1. he gave us neither tea nor coffee to drink - o bizə içməyə nə çay,nə də kofe verdi.
2. neither magazinea nor newspapera are interesting nowadays - son günlərdə nə jurnallar,nə də qəzetlər maraqlı olur.
əgər tərəflərdən birindən sonra bizə məlum olmayan və sayıla bilən təkdə işlənən isim,digərindən sonra isə sayıla bilməyən və ya cəmdə işlənən isim gələrsə,onda sayıla bilən ismin qarşısında isə heç bir artikl işlənmir. məsələn:
he sent neither money nor a book - o nə pul,nə də kitab göndərdi.
onu da qeyd etmək lazımdır ki,əgər haqqında söhbət gedən isim bizə məlumdursa,onda həmin ismin qarşısında "the" müəyyənlik bildirən artikl işlənir. məsələn:
he gave back neither the monet nor the book i had givven to him - o mənim ona verdiyim nə pulu,nə də kitabı qaytardı.
qeyd 1. "not...or" şəklində ifadə edilən inkad cümlələrində də bu cür işlənmə xüsusiyyəti var. məsələn:
i have not money or a friend in this town - mənim bu şəhərdə nə pulum,nə də dostum var.
qeyd 2. inkar cümlələrində yalnız "never" inkar zaman zərfliyi ilə işlənən "either...or" tərkibi bağlayıcısı da "neither...nor" bağlayıcısı ilə yuxarıda qeyd edilən xüsusiyyətlərə malikdir. məsələn:
he never used to drink either tea or coffee while working - o işləyərkən heç zaman nə çay,nə də kofe içərdi.
5) "no" inkar əvəzliyindən sonra heç bir artikl işlənmədiyindən "no...or" şəklindən ifadə edilən inkar cümlələrində də 1-ci (yəni "no"-dan sonra) və 2-ci (yəni "or"-dan sonra) tərəfdə işlənən qarşısında heç bir artikl işlənmir. məsələn:
he had no house or money - onun nə evi nə də pulu var idi.
6) iki həmcins üzvün "and" bağlayıcısı ilə bağlandığı cümlədə "both"təyini əvəzliyi işlənərsə,onda xəbər inkarda ola bilməz. məsələn:
"they both didn't come and play two days ago" cünləsi bu şəkildə ifadə edilə bilməz. bu cümlə belə olmalıdır:
they neither come nor played two days ago - onlar iki gün bundan əvvəl nə gəldilər,nə də oynadılar.
7) "need" felinin işləndiyi cümlələrin inkad forması da diqqət tələb edir. çox zaman səhv olaraq "he needn't anybody's help" şəklində verilən cümlələri düzgün inkar cümləsi hesab edirlər. əgər bu cümlədə "need" feli əsas fel kimi işlənsəydi,onda onun inkadı "don't" (doesn't,didn't və.s) need kimi olardı,yəni zamandan asılı olarəq müvafiq köməkçi fellə işlənərdi. yox əgər modal fel kimi işlənsəysi,onda "needn't" - dən sonra fel işlənərdi. bu şərtlər ödənilmədiyindən yuxarıdakı cünlə düzgüb inkar cümləsi hesab edilə bilməz.
8) "have to" modal felinin işləndiyi cümlələrin də inkar forması nisbətən çətin dərk edilir. belə ki,çox zaman bu modal felin inkar formasını səhv olaraq "haven't to" "hasn't to" və ya "hadn't to" şəklində ifadə edirlər. yadda saxlamaq lazımdır ki, "have to" modal felinin inkar forması sual cümlələrinsə olduğu kimi "do","does", və ga "did" köməkçi fellərinin vasitəsilə düzəlir. (bax: ingilis dilində modal fellər)
məsələn:
he didn't have to do shopping - o bazarlıq etməli olmadı.
- keçən il təcili yardım maşını qırmızıda dayanan dayımın maşının üstünə çıxdı. qabırğaları qırıldı. və səhv onda olmamasına baxmayaraq az qala həbs edilirdi çünki digər şofer məhkəməyə rüşvət vermişdi öz səhvinə görə.
